Fest der Verklärung Christi / Վարդավառ / Wartawar 7. Juli 2024, Kreuzlingen/TG

SURP BADARAK

Armenisch Apostolische Kirchgemeinde
Heilige Messe / Ս. Պատարագ 

VERKLÄRUNGSFEST
(arm. Baydzaragerbutyoun/Aylagerbutyun Dyarn. Wartawar)

ՊԱՅԾԱՌԱԿԵՐՊՈՒԹԻՒՆ ՏԵԱՌՆ ՄԵՐՈՅ
ՅԻՍՈՒՍԻ ՔՐԻՍՏՈՍԻ

Sonntag, 7. Juli 2024, um 11.30 Uhr
Kath. Kirche Bernrain
Bernrainstrasse, 8280 Kreuzlingen/TG

„WARTAWAR“

Alljährlich feiert die Armenische Kirche 14 Wochen nach Ostersonntag das Fest der Verklärung Christi, im Volksmund genannt „Wartawar“. Dieses Jahr fällt es auf den 24. Juli. Dieses Fest, das eines der Hauptfeste der Armenischen Kirche ist, vereinigt in sich, wie auch viele andere Feste der Armenischen Kirche, das Religiöse und das Völkstümliche.

BaydzarIm christlichen Sinne wird bei diesem Fest an ein wichtiges Ereignis im Leben unseres Herrn erinnert, welches von drei Evangelisten berichtet wird (Matthäus 17, 1-8; Markus 9, 1-7; Lukas 9 29-36).

Das Ereignis findet im letzten Abschnitt des irdischen Lebens des Herrn statt. Christus hatte mit seinen Jüngern über seinen baldigen Tod gesprochen, der seine Jünger in Verzweifelung setzte. Eine Woche nach diesem Gespräch geschah das wundervolle Ereignis der Verklärung des Herrn auf dem Gipfel des Berges Tabor. Der Evangelist Matthäus schreibt: „Sechs Tage danach nahm Jesus Petrus, Jakobus und dessen Bruder Johannes beiseite und führte sie auf einen hohen Berg. Und er wurde vor ihren Augen verwandelt; sein Gesicht leuchtete wie die Sonne, und seine Kleider wurden blendend weiss wie das Licht. Da erschienen plötzlich vor ihren Augen Mose und Elija und redeten mit Jesus. Und Petrus sagte zu ihm: Herr, es ist gut, dass wir hier sind. Wenn du willst, werde ich hier drei Hütten bauen, eine für dich, eine für Mose und eine für Elija. Noch während er redete, warf eine leuchtende Wolke ihren Schatten auf sie, und aus der Wolke rief eine Stimme: Das ist mein geliebter Sohn, an dem ich Gefallen gefunden habe; auf ihn sollt ihr hören“. (Matthäus 17, 1-5)

Es ist mit diesem letzten Satz, dass das 3-jährige Amt Christi auf Erden mit seiner Taufe im Jordan begonnen hatte. Dieser Satz wird bei seiner Verklärung wiederholt, und somit die göttliche Macht des Herrn bekräftigt.

Nach einer Anordnung des Heiligen Gregor des Erleuchters fand das Fest der Verklärung Christi am Neujahrstag der alten Armenier statt, im ersten Monat Nawasard, am 11. August.

Obwohl durch das Fest der Verklärung dieser Tag eine andere Bedeutung und einen anderen Sinn erhalten hat, wurden dennoch die Volkstraditionen, wie z.B. Wettkämpfe und Volksspiele, weitergeführt.

Später wurde durch die Veränderungen im Kirchenkalender das Fest der Verklärung als ein bewegliches Fest gefeiert, 14 Wochen nach Ostern. Da dadurch das Fest oft in den Juli fiel, nahm es allmählich den Platz der Feierlichkeiten ein, die in der armenischen Mythologie der Liebesgöttin Asdghik gewidmet waren. Dabei blieben auch einige heidnische Bräuche im Volksgedächtnis wach und dem Fest wurde der Name „Wartawar“ verliehen.

Bis zum heutigen Tage ist es bei unseren Landsleuten Tradition, am Fest der Verklärung Christi (Wartawar) Wettkämpfe zu veranstalten, einander mit Wasser zu bespritzen, Tauben auffliegen zu lassen und einander Rosensträusse zu schenken u.s.w. All dies waren zweifellos Bräuche, die im heidnischen Zeitalter verbreitet waren, dennoch hat die Armenischen Kirche sie nicht abgelehnt, sondern sie beibehalten bis zum heutigen Tag.

Namenstage: Wartuhi, Warteni, Wartanush, Wartiter, Warwaré, Wart, Alwart, Niwart, Luswart, Sirwart, Baydzar, Wartawar, Wartkes, Warteres, Roza, Badrig.

ՎԱՐԴԱՎԱՌ
ՏՕՆ՝
ԱՅԼԱԿԵՐՊՈՒԹԵԱՆ ԿԱՄ
ՊԱՅԾԱՌԱԿԵՐՊՈՒԹԵԱՆ
ՏԵԱՌՆ ՄԵՐՈՅ ՅԻՍՈՒՍԻ ՔՐԻՍՏՈՍԻ

Ամէն տարի Քրիստոսի Յարութեան տօնէն՝ Սբ. Զատկէն 14 շաբաթներ կամ 98 օրեր յետոյ Հայ Եկեղեցին կը նշէ մեր Տիրոջ՝ Յիսուս Քրիստոսի Այլակերպութեան կամ Պայծառակերպութեան տօնը, ժողովրդական բառով՝ Վարդավառը: Վարդավառը Հայ Եկեղեցւոյ հինգ տաղաւար կամ հիմնական տօներէն մէկն է: Տօնը, Հայ Եկեղեցւոյ մի քանի ուրիշ տօներուն նման, իր մէջ կը միաձուլէ կրօնականն ու ազգայինը եւ դարձած է մեր ժողովուրդի սիրուած տօներէն մէկը:

Քրիստոնէական իմաստով օրուայ ընթացքին կ՝ոգեկոչուի մեր Տիրոջ տնօրինական կեանքի կարեւորագոյն դրուագներէն մէկը, որուն կ՝անդրադառնան Մատթէոս, Մարկոս, Ղուկաս աւետարանիչները եւ Պետրոս առաքեալը (Տես Մատթ. ԺԷ 1-8, Մարկ. Թ 1-7, Ղուկ. Թ 29-36, Բ Պետրոս Ա 17-18): Դէպքը տեղի կ՝ունենայ Տիրոջ երկրային կեանքի վերջին շրջանին: Մինչ այս դէպքը Յիսուս խօսած էր առաքեալներու հետ իր երկրային կեանքի մօտալուտ վախճանի մասին, որու պատճառով առաքեալները տարակուսանքի ու խառնաշփոթի մէջ ինկած էին, Յիսուսի կանխատեսումները շատ յուսալքիչ էին անոնց համար: Առաքեալները չէին ուզեր հաւատալ իրենց ականջներուն. „Քաւ լիցի, Տէր, այդ բանը քեզ չի պատահիր“ (Մատթ. ԺԶ 22): Իսկ Վարդապետը նաեւ անոնց համար փշոտ ճանապարհ կը կանխատեսէր. Եթէ ձեզմէ մէկն կը կամենայ ինձ հետեւիլ, թող ուրանայ իր անձը, վերցնէ իր խաչը եւ գայ իմ ետեւէն“ (Մատթ. ԺԶ 24): Աշակերտները վստահաբար յուսալքուած էին: Այս զրոյցէն մէկ շաբաթ յետոյ է որ կը պատահի Տիրոջ Այլակերպութեան հրաշատեսիլ պահը՝ շատ հաւանաբար Թափօր լեռան գագաթի վրայ: (Աւետարանիչները չեն նշեր լեռան անունը, սակայն համաձայն վաղ քրիստոնէական շրջաններուն տարածուած կարծիքի դէպքը պէտք է որ պատահած ըլլար Թափօր լեռան վրայ: Պետրոս առաքեալը զայն կը կոչէ սուրբ լեռ):

Մատթէոս աւետարանիչը կը գրէ. „Վեց օր յետոյ Յիսուս իր հետ առնելով Պետրոսին, Յակովբոս եւ Յովհաննէս եղբայրներուն եւ անոնց բարձր լեռ մը հանեց, որտեղ անոնք առանձին էին: Այնտեղ անոնց առջեւ այլակերպուեցաւ . իր դէմքը արեւի նման լուսաւոր դարձաւ եւ հագուստները լոյսի նման ճերմակ եղան: …Լուսաւոր ամպ մը ծածկեց անոնց. ամպի մէջէն ձայն մը լսուեցաւ, որ կ՝ըսէր.- Այս է իմ սիրելի Որդին, որու ես հաւնեցայ, անոր լսեցէք“ (Մատթ. ԺԷ 1-2, 5): Այս վերջին նախադասութեամբ կը սկսի Յիսուսի տնօրինական կեանքի եռամեայ ճանապարհը՝ Յորդանան գետի մէջ տեղի ունեցած Մկրտութեան ընթացքին (Տես Մատթ. Գ 17): Աստուածային նոյն թելադրանքը կը կրկնուի նաեւ Այլակերպութեան ընթացքին՝ մէկ անգամ եւս հաստատելով Յիսուս Քրիստոսի Աստուածային փառքն ու զօրութիւնը: Եւ առաքեալները դարձան վկաները տպաւորիչ ու Աստուածահրաշ այս դէպքին եւ տեսան Անոր փառքը“ (Ղուկաս Թ 32), որը կ՝ աւետարանէ մինչեւ այսօր:

Վարդավառի օրը կ՝երգուի „Որ ի լերինն այլակերպեալ ցուցեր…“ (*) շարականը, որ սքանչելի գեղեցկութեամբ կը վերապատմէ Այլակերպութեան դէպքը: Մեծ հաւանականութեամբ գրուած է Սբ. Մովսէս Խորենացի Պատմահօր կողմէ 5-րդ դարուն:

Վարդավառի թուականը

Սկզբնական շրջանին Տիրոջ Այլակերպութեան յիշատակումը Հայ Եկեղեցւոյ մէջ տեղի կ՝ունենար հայոց Ամանորի կամ Նաւասարդի օրը, այսինքն՝ Օգոստոս 11-ին: Հետագային, տօմարական փոփոխութիւններով, այլակերպութեան նշումը դարձաւ շարժական տօն եւ մինչեւ այսօր կը տօնախմբուի ինչպէս նշեցինք Սբ. Զատիկէն 14 շաբաթ յետոյ: Եւ քանի որ Սբ. Զատկի թուականը 35 օրերու տատանում ունի, Այլակերպութեան տօնի թուականն ալ կարող է հանդիպիլ Յունիս 28-էն մինչեւ Օգոստոս 1-ի միջեւ ինկած կիրակի օր մը:

Տօնը Օգոստոսի 11-ին չի նշելու պատճառ է հանդիսացած նաեւ այն պարագան, որ անոր թուականը շատ մօտ է Սբ. Աստուածածնի Վերափոխման տօնի նշման թուականին, որ Հայ Եկեղեցին կը նշէ Օգոստոսի 15-ին մօտակայ կիրակի օրը, այսինքն՝ Օգոստոսի 12-18-ի միջեւ: Վարդավառի թուականը փոխելով Եկեղեցին փորձած է եկեղեցական մեծ ու կարեւոր երկու տօնակատարութիւններու միջեւ ժամանակային որոշ տարածութիւն ստեղծել: Հռովմէական-Կաթոլիկ եւ Բիւզանդական-Ուղղափառ եկեղեցիները Յիսուսի Այլակերպութեան տօնը կը նշեն ամէն տարի Օգոստոսի 6-ին:

Տօնի յաջորդ օրը, ինչպէս է պարագան նաեւ մնացեալ չորս Տաղաւար տօներուն, Հայ Եկեղեցւոյ մէջ ննջեցեալներու յիշատակութեան օր է այսինքն մեռելոց է:

Վարդավառ անուան ստուգաբանութիւնները

„Վարդավառ“ բառի ստուգաբանական ճշգրիտ իմաստը յայտնի չէ: Ան կը ստուգաբանուի տարբեր իմաստներով:

Ըստ որոշ մասնագէտներու „Վարդավառ“ բառը կազմուած է հին պարսկական „վարդ“, որ կը նշանակէ ջուր եւ „վառ“, որ կը նշանակէ սրսկել, լուանալ, արմատներէն: Այս է պատճառը, որ այս օրուայ սովորութիւններէն ամենահիմնականը իրար վրայ ջրցանութիւնն է:

Ուրիշներու կարծիքով „վարդավառ“ կը նշանակէ „հրավառ“ կամ „կրակավառ“: Նման բացատրութեան հիմք կը ծառայէ այն իրողութիւնը, որ Յուլիս ամսին արեգակը կը հասնի իր կիզակէտին եւ բնութիւնը կը հրավառուի ու կը չորանայ, մարդիկ զանգուածաբար ջրցանութիւն կը կատարեն եւ չաստուածներէն ջուր կը խնդրեն: Որոշ ուսումնասիրողներ ալ, հենուելով պատմական այն տուեալներուն վրայ, ըստ որոնց Աստղիկն կը կոչուէր նաեւ „Վարդամատն“, „Վարդավառ“ բառը կ՝առնչեն „վարդ“ արմատին: Վարդեր նուիրելով ու վարդաջուր ցողելով՝ Աստղիկը սէր կը սփռէր հայոց երկրին մէջ, իսկ հզօրաբազուկ Վահագնը, մշտապէս պայքարելով Չարի դէմ, կը պահէր ու կը պաշտպանէր այդ սէրը, քանզի առանց սիրոյ բնութիւնը կը լեցուի փուշ ու տատասկով:

Գեղեցիկ ու հետաքրքրական է նաեւ կարմիր վարդի առաջացման պատմութիւնը: Անգամ մը Աստղիկը լսելով իր սիրելիի վիրաւորուելու բոթը, ոտնաբոբիկ կը շտապէ անոր վայրկեան առաջ տեսնելու: Ճանապարհին ան անգիտակցաբար կը տրորէ վարդենիներ եւ անոր խոցուած ոտքերուն արիւնէն վարդերը կը կարմրին: Այդպէս ալ կ՝առաջանայ սիրոյ ծաղիկը՝ կարմիր վարդը:

Ըստ եկեղեցական հայրերուն Այլակերպութեան կամ Պայծառակերպութեան տօնը ժողովրդական լեզուով կը կոչուի նաեւ Վարդավառ՝ Տիրոջը վարդի հետ համեմատելու պատճառով։ Ինչպէս վարդի գեղեցկութիւնը կոկոնի մէջ ծածկուած կը մնայ նախքան բացուելը, նոյնպէս ալ Տէրը նախքան պայծառակերպուելը իր մէջ ունէր Աստուածութեան պայծառութիւնը: Եւ ինչպէս վարդը բացուելով կը բացայայտէ իր հմայքն ու գեղեցկութիւնը, այդպէս ալ Յիսուս Քրիստոսն է, որ պայծառակերպուելով կը յայտնէ իր Աստուածութիւնը։ Եւ ինչպէս վարդը իր անուշահոտութիւնը կը բուրէ, այդպէս ալ մեր Տիրոջ պայծառակերպութենէն աստուածային անուշահոտութիւն բուրուեցաւ: Ինչպէս վարդը փուշերու մէջ կ՝աճի, այնպէս ալ մեր Տէրը երեւացաւ իրեն մերժող եւ ուրացող անհաւատներուն մէջ, որոնք խաչեցին ալ Անոր:

Վարդավառի ժողովրդական սովորութիւններ

Քանի որ Այլակերպութեան տօնը մեծ մասամբ կը պատահի Յուլիս ամսին, այն աստիճանաբար գրաւեց հայոց դիցարանի սիրոյ եւ գեղեցկութեան դիցուհի Աստղիկին նուիրուած տօնախմբութիւններուն տեղը: Ու թէեւ Տիրոջ Այլակերպութեան նշմամբ օրը այլ իմաստ ու խորհուրդ ստացաւ, բայց հին հեթանոսական որոշ սովորութիւններ առկայ մնացին ժողովուրդի յիշողութեան մէջ:

Մինչեւ այսօր սովորութիւն է մեր ժողովուրդի մէջ Վարդավառի տօնակատարութիւններու ընթացքին իրար վրայ ջուր ցանել, դաշտահանդէսներ կազմակերպել, աղաւնիներ թռցնել, իրար վարդափնջեր նուիրել եւ այլն: Հայկական աւանդապատումը Վարդավառին իրար վրայ ջուր ցանելու կամ աղաւնի թռցնելու սովորութիւնը կը կապէ Հին Կտակարանի ջրհեղեղի պատմութեան եւ Նոյ Նահապետի հետ: Կը պատմուի, որ երբ Նոյ Նահապետը ջրհեղեղէն յետոյ Արարատ լեռան վրայէն կ՝իջնէ Արարատեան դաշտ, կը պատուիրէ իր որդիներուն՝ իրար վրայ ջուր ցանել եւ այդ սովորութիւնը փոխանցել սերունդէ-սերունդ, որպէսզի մարդիկ անմոռաց պահեն ջրհեղեղի յիշատակը: Նաեւ աղաւնի թռցնելու սովորութիւնն ալ կը կապուի Նոյ Նահապետին հետ, որ ըստ Աստուածաշնչական պատմութեան մինչ Արարատ լեռան վրայ աղաւնի կը թռցնէր՝ ստուգելու համար ջրհեղեղի աւարտը (տես Ծննդոց Ը 8): Ի նշան այս դէպքին հայերը Վարդավառին աղաւնիներ կը թռցնէն, յիշելով Նոյ Նահապետին եւ ջրհեղեղը: Այս գեղեցիկ ու տարածուած սովորութիւնները բնականաբար չեն մերժուաղ ազգային մեր Եկեղեցւոյ կողմէ եւ շարունակեր են իրենց գոյութիւնը մինչեւ այսօր:

Հոգշ. Տ. Սերովբէ Վրդ. Իսախանեան

 

Անուանակոչութիւններ Վարդավառին

Վարդավառի օրը հետեւեալ անունները կրող անձերու անուանակոչութեան օրն է:

Վարդավառ, Վարդգէս, Վարդերես, Վարդուհի, Վարդենի, Վարդանուշ, Վարդիթեր, Վարվառէ, Վարդ, Ալվարդ, Լուսվարդ, Սիրվարդ, Նուարդ, Պայծառ, Ռոզա, Պատրիկ եւլն.:

Կը շնորհաւորենք բոլորին:

* * *

ՏՕՆԱՑՈՅՑ

† ԲՁ. ՊԱՅԾԱՌԱԿԵՐՊՈՒԹԻՒՆ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի (Վարդավառ): Ի գիշերին հսկումն է եւ դիցեն զՍրբութիւնն ի վերայ բազմոցի Սեղանոյն։ Զկնի Ժողովեալքսին երգ՝ Ի վերին Երուսաղէմ։ Հետ. շրկ. դձ. Ցնծայ այսօր։ Օրհ. աձ. (*1) Որ ի լերինն այլակերպեալ (յատեանն): Հրց. ակ. Զանճառելի, իւր սարօքն։ (Տէր յերկնիցն եւս յատեանն)։ Քրզ. Ասասցուք։ Ս. Աստուած՝ որ յայտնեցար ի Թափօր լերինն։ Շրկ. աձ. Որ ի լերինն։ Գիրք, Աւտրն., Անդաստան, Ս. Խաչիւս, Պահպանիչ։ Շրկ. ստղ. դկ. Լերինք ցնծասցեն (յատեանն)։ Նորաստեղծեալ, Խնդր., Կեցո, Քում ամենազօր եւ հրաշալի պայծառակերպութեանդ։ Ժմտ. Երեւի Տէրդ այսօր։ Ճշ. շրկ. դկ. Ուրախացիր պսակ։ Սրբ. Բազմութիւնք։

Յերեկոյին` Գիրք, Աւտրն., Անդաստան: Ապա Խոնարհեցո եւ Ապրեցո: Քրզ. Ասասցուք: Ս. Աստուած` որ յայտնեցար ի Թափօր լերինն: Հմբ. դկ. Այսօր ի լերինն (յատեան): Զկնի Հայր գթածին` Սաղմոս, Գիրք, Աւտրն., Խնդր., Կեցո, Թագ. խաղաղութեան:

 

Պատշաճք Վարդավառի

Մեղեդի – Այսօր ցնծայ լեառն թափօր   կամ   Տօնեմք զԳալուստդ
Շարական Թափօրի – (*) Որ ի լերինն այլակերպեալ     

Որ ի լերինն այլակերպեալ ցուցեր զաստուածային քո զօրութիւնդ. զքեզ փառաւորեմք իմանալի լոյս:

Որ զճառագայթ փառաց քոց ցուցեր արեգակնակերպ փայլմամբ զարարածս լուսաւորեցեր. զքեզ փառաւորեմք իմանալի լոյս:

Որ ահագին տեսլեամբ զարհուրեցուցեր զքո զաշակերտսն ի թմրութիւն հրաշիցն ի սէր աստուածային փառաց քոց. զքեզ փառաւորեմք իմանալի լոյս: 

Երեւի երբեմն աշակերտացն հրաշալի տեսլեամբ, պայծառացեալ ի Թափօր լերինն:

Ժամամուտ – Երեւի Տէրդ այսօր աշակերտացն

Երեւի Տէրդ այսօր աշակերտացն ի Թափօրական լերինն, եւ աշակերտացդ զարհուրեալք աղաղակէին` ասելով. Արասցուք երիս տաղաւարս. մի` Տեառնդ, եւ մի` Մովսիսի, եւ մի` Եղիայի:

Արդ եւ մեք բանաւոր հօտ քոյ, երգեմք ընդ քո ճշմարիտ վկայիցդ առաքեա ի մեզ զլոյս քո շնորհացդ ի քոյ միւսանգամ գալստեանդ եւ կեցո:

Սուրբ Աստուած – Որ Յայտնեցար ի Թափօր Լերինն
Շարական Ճաշու – Նմա Մովսէս եւ Եղիաս  սպասեն յանուն նորա 

(ԴԿ)  Նմա Մովսէս եւ Եղիաս սպասեն, յանուն նորա ցնծան Թափօր եւ Հերմոն. նմա յաւէժ յանձն արա զանձինս մեր:

Եսայիաս զքեզ թեթեւ ամպ ետես, եւ Հայր յամպոյն զքո զՈրդին իւր դաւանեաց. նմա յաւէժ յանձն արա զանձինս մեր:

Սաղմոս – Ամպ լուսաւոր հովանի լինէր նոցա

(Կիր.) Ամպ լուսաւոր հովանի լինէր նոցա, ձայն եղեւ յամպոյն, որ ասէ. Դա’ է Որդի իմ սիրելի, ընդ որ հաճեցայ:

(Բշ) Բարձրութիւնք լերանց նորա են, նորա է ծով, եւ նա արար զնա, եւ զցամաք ձեռք նորա ստեղծին: Եկայք երկիր պագցուք նմա, անկցուք եւ լացցուք առաջի Տեառն Արարչին մերոյ:

(Գշ) Քո են երկինք, եւ քո է երկիր. զաշխարհս լրիւ իւրով դու հաստատեցեր, զհիւսիս եւ զհարաւ դու արարեր, Թափօր եւ Հերմոն յանուն քո ցնծասցեն:

Սրբասացութիւն – Բազմութիւնք

* * *

(*2) Ձայնագրութիւն՝
Որ ի լերինն այլակերպեալ (Մովսէս Խորենացի (410 – 490))

Wartawar scores

* * *

Երաժշտութիւն

Շարակնոցին մէջ Վարդավառի Ա. օրուան կանոնը «Որ ի լերինն այլակերպեալ» կը վերագրուի Անանիայ Շիրակացիին, իսկ Բ. օրուան «Ճառագայթ փառաց» եւ Գ. օրուան «Այսօր որ էն ի յերկինս բան» կանոններուն երգերը հեղինակած է Ներսէս Շնորհալին:

Գրչագիր Գանձարաններուն մէջ պահպանուած նաեւ Վարդավառին նուիրուած մի շարք խազագրուած տաղեր եւ մեղեդիներ, որոնցմէ մի քանին կ՝երգուին մինչեւ այսօր:

Անոնցմէ են, օրինակ Գրիգոր Նարեկացիի «Տաղ Վարդավառի», ինչպէս նաեւ անանուն «Այսօր լեառն Թափօր» եւ «Լեառն ցնծայ դու Թափօր» տաղերը:

Պատկերագրութիւն

«Պայծառակերպութեան» կամ Վարդավառի պատկերագրութիւնն իր կանոնական յօրինուածքով, գունային եւ լուսային համապատասխան յարաբերակցութեամբ մասնաւոր տեղ կը զբաղեցնէ Հայ միջնադարեան մանրանկարչութեան եւ արուեստին մէջ: «Պայծառակերպութեան» տեսարանի հնագոյն օրինակը Աղթամարի Ս. Խաչ եկեղեցւոյ որմնանկարն է, սակայն այս թեմային պատկերումները յայտնի են նոյնիսկ VI դ. Բիւզանդական արուեստէն:

Wartawar4654Մանրանկարներուն մէջ սովորաբար Յիսուսը կը պատկերացուի Թափօռ լեռը խորհրդանշող բարձունքի վրայ, աջ եւ ձախ կողմերուն` Եղիայ եւ Մովսէս մարգարէները, իսկ ներքեւի մասը վախցած կամ զարմացած Պետրոս, Յակովբոս, եւ Յովհաննէս Առաքեալները: Երբեմն Քրիստոսը կը նկարուի կլոր կամ էլիպսաձեւ մանդոռլայի (Քրիստոսի փառքի խորհրդանիշը) մէջ:

Հին օրինակներուն մէջ վերեւի մասը կը նկարագրուին Աստուծոյ Աջը, աստղեր, խաչ: Եղիան եւ Մովսէսը կը պատկերուին կիսատ մարմնով, իսկ առաքեալներուն փոխարէն կը պատկերուին են երեք գառներ: Յատկապէս ուշագրաւ են XI–XIII դդ. հայկական մանրանկարները:

Եպս. Պետրոսեան Է., Արեւշատեան Ա., Միքայէլեան Մ.

Աղբիւր` «Քրիստոնեայ Հայաստան Հանրագիտարան, գլխ. խմբ. Յովհ. Այվազեան, Հայկական Հանրագիտարան հրատ., Երեւան, 2002, էջ 973-974:

 * * *

Naregatzi

Վարդավառի մասին գեղեցիկ տաղ մըն ալ գրած է
10. դարու նշանաւոր հոգեւորական, բանաստեղծ,
երաժիշտ, փիլիսոփայ Գրիգոր Նարեկացին (951-1003):

  

Տաղ Վարդավառի

  «Գոհար վարդն վառ առեալ»

Գոհար վարդն վառ առեալ
ի վեհից վարսիցն արփենից:
Ի վեր ի վերայ վարսից
ծավալէր ծաղիկ ծովային:
Ի համատարած ծովէն
պղպջէր գոյնն այն ծաղկին,
Երփին երփնունակ ծաղկին
շողշողէր պտուղն ի ճղին:
Քրքում վակասիր պտուղն
սնանէր խուռն տերևով.
Տերևն տաւիղ տուողին
զոր երգէր Դաւիթ հրաշալին:

Ի փունջ խուռներամ վարդից
գոյնզգոյն ծաղկունք ծաղկեցան:
Այդ սօս ու տօսախ ծառերդ
վարդագոյն ոստս արձակեցին:
Այդ նոճ ու բողբոջ արօսդ
զարդ առեալ վարդն շուշանին.
Շուշանն շողէր հովտին,
շողշողէր դէմ արեգականն.

Այն հիւսիսային հովէն
հով հարեալ գոհար շուշանին.
յԱյն հարաւային լեռնէն
քաղցր օդով ցօղէր շուշանին:
Շուշանն շաղով լցեալ,
շող-շաղով և շար մարգարտով:
Ծաղկունքդ ամէն շաղ առին,
շաղն յամպէն, ամպն յարեգակնէն.
Աստեղքդ ամէն շուրջ առին,
դէմ լուսնին գունդ-գունդ բոլորին:
Գունդ-գունդ խաչաձև գնդակ,
յօրինուած երկնից շուրջանակ:
Փառք Հօր և Որդւոյն յաւէտ,
սուրբ Հոգւոյն այժմ և յաւիտեանս:

* * *

                                                            Երգ Վարդավառի  

ՍՈՆԱ ԵԱՐ

Սոնա եար, Սոնա եար,
Սոնա սիրուն, Սոնա եար:

Վարդավառը գալիս ա,
Սոնա եար, Սոնա եար,
Ծաղիկը ցընծալիս ա.
Սոնա սիրուն, Սոնա եար:

Այ գիւլում կանչող աղջիկ,
Սոնա եար, Սոնա եար,
Ձենըդ ծըլվըլալիս ա,
Սոնա սիրուն, Սոնա եար:

Կանաչ տեղը` բաղում եմ,
Սոնա եար, Սոնա եար,
Պարի միջին խաղում եմ,
Սոնա սիրուն, Սոնա եար:

Կաքաւի պէս սորալով,
Սոնա եար, Սոնա եար,
Տըղաներին դաղում եմ,
Սոնա սիրուն, Սոնա եար:

Սոնա եար, Սոնա եար,
Սոնա սիրուն, Սոնա եար:

                                                   Կոմիտաս Վրդ.