Հաւկիթ ներկելու մասին
Զատկուան տօնի առիթով աւանդութիւն եւ սովորութիւն է նաեւ ձու (հաւկիթ) ներկելը, ինչպէս նաեւ՝ ձւախաղը: Հաւկիթը որպէս խորհրդանշան՝ կրօններու եւ ժողովուրդներու սովորութիւններու մէջ տարածում է ունեցել եւ օգտագործուել է:
Հաւկիթը բեղմնաւոր մաս, աճման եւ սերնդագործութեան խորհրդանիշ է համարուել: Ուրիշ ազգեր եւս ունեցել են հաւկիթ ներկելու սովորութիւնը: Ընդհանրապէս, գործածուել են կարմիր գոյնը՝ որպէս արեան խորհրդանիշ, բայց ուրիշ գոյներ եւս օգտագործուել են: Եգիպտացիները որպէս նուիրական ընծայ՝ իրար հետ ներկուած հաւկիթ էին փոխանակում: Իրանում Նոր տարուայ առթիւ, որպէս նուէր՝ ներկուած հաւկիթ են փոխանակում: Հրեաները Պասեքի ժամանակ հաւկիթ էին գործածում: Հայերի մօտ Ճրագալոյցի երեկոյեան տօնացոյցի համաձայն՝ ընթրիքը կայանում էր ձուկից եւ շոմինից (սպանախ), վրան ձու կտրուած: Իրանահայերը սովորութիւն ունեն քուքու փլաւ պատրաստել: Հնդիկների մօտ եւս խորհրդանշական ձեւով ձուն տարածուել էր:
Թէ երբուանից է սկսուել ձու ներկելու աւանդութիւնը՝ այդ մասին յստակ տեղեկութիւններ չունենք: Դրա կապակցութեամբ հետեւեալ աւանդութիւնները կան.
1-Աւանդութեան համաձայն՝ Մարիամ Մագդաղինացին մեկնում է Հռոմ՝ Աւետարանը քարոզելու համար: Ներկայանում է Տիբերիոս կայսեր եւ նրան նուիրում է կարմիր ձու, ասելով՝ “Քրիստոս յարեաւ ի մեռելոց” եւ ապա սկսում է Աւետարանի քարոզչութիւնը: Անշուշտ, սա լոկ առասպել կարելի է համարել:
2-Բոլոր կրօններու մէջ ձուն կարեւոր տեղ է գրաւում. մինչեւ իսկ հին հռոմայեցիներն ու յոյները ձու էին նուիրում իրենց աստուածներին՝ սրբուելու եւ մաքրուելու համար:
3-Հրեաները Պասեքի տօնին պատրաստում էին բաղարջ հաց, զատկական գառը եւ պինդ խաշած ձու:
4-Կաթոլիկ համայնագիտարանը “ձու” բառի դիմաց տալիս է նաեւ հետեւեալ բացատրութիւնը.”Հին ժամանակ ձուն գարնան եւ պտղաբերութեան խորհրդանիշն էր. գարնան սկզբում մարդիկ միմեանց ձու էին նուիրում: Միջին դարերում, պասի ժամանակ, երբ ձու ուտելն արգելուած էր, հաւատացեալները ձու ուտելու եւ նուիրելու սովորութիւնը վերապահեցին կիրակի օրւան:
Զատկական ձուն այժմ խորհրդանիշն է այն ժայռէ գերեզմանի, որտեղից Քրիստոսը յարութիւն առաւ: Քրիստոնեաները ձուն ներկում էին, օրհնել էին տալիս, ապա ուտում եւ որպէս նուէր՝ տալիս բարեկամներին”:
5-Կրօնների մէջ ձուն համարուում էր նաեւ յարութեան խորհրդանիշ, քանի որ իր մէջ պարունակում էր կեանքի նոր սերմը, այլ խօսքով՝ ծնունդ էր ունենում: Ձուն ներկում էին կարմիր գոյնով՝ որպէս ուրախութեան խորհրդանշան: Կարմիրը խորհրդանշում է նաեւ զոհի արիւնը. հետեւաբար՝ ձուն որպէս խորհրդանիշ՝ պատկանում է նախաքրիստոնէական շրջանին, իսկ ձու ներկելը մաս էր կազմում գարնան հանդիսութիւնների: Քրիստոնեաների մօտ գործածական դառնալուց յետոյ՝ կարմիր գոյնը խորհրդանշեց Քրիստոսի հեղած արիւնը:
6-Զրադաշտականների մօտ ցարդ արարողութեան ընթացքում գործածուում է ձուն, իսկ պարսիկները Նոռուզի հաֆթսինի սեղանի վրայ դնում են նաեւ ձու:
Հաւանաբար, հայերի մօտ եւս գործածական էր ձու ներկելու սովորութիւնը եւ գարնանային տօնակատարութիւնների ընթացքում ձուն ներկում էին որդան կարմիրով, որպէս ուրախութեան նշան:
7- Գրիգոր Տաթեւացին ձուն կարմիր ներկելու մասին տալիս է հետեւեալ տեղեկութիւնները. “Զատկի այս առաջին կիրակիի շաբաթ օրը կարմիր ձու ենք ներկում եւ նրա խորհուրդը այն է, որ միայն Զատկին ենք ձու ներկում, որովհետեւ ձուն օրինակն է ամբողջ աշխարհի, ինչպէս որ իմաստուններն են ասում՝ դրսի կեղեւը նմանում է երկնքին, մղզնաձեւը (թաղանթաձեւը) օդի, սպիտակուցը՝ ջրի, դեղինն ալ երկիրն է, այսինքն՝ մէջը, իսկ կարմիր ներկելը նշանակում է, թէ ամբողջ աշխարհը գնուեց Քրիստոսի արիւնով: Եւ մենք կարմիր ձուն մեր ձեռքերի մէջ առնելով՝ հռչակում ենք մեր փրկութիւնը: Այդ պատճառով է, որ նախ կարմիր ձու ենք ուտում եւ յետոյ միւս կերակուրները ճաշակում:
Առհասարակ, հնագոյն շրջաններում եւ հին կրօնների մէջ ձուն որպէս օրինակ՝ օգտագործուել է տիեզերքի էութիւնը բացատրելու համար: Հնդիկներն այն կարծիքի էին, թէ տիեզերքը ծածկուել է ձուի կեղեւի նման եւ դրսի կողմի վրայ է գտնւում ջուրն ու կրակը, օդն ու եթերը:
Հաւկիթ ներկելը կրօնական որեւիցէ հիմունք մը ունի՞ թէ՞ ոչ: Կարող ենք ասել, որ քրիստոնէական տեսակէտից որեւիցէ հիմունք չունի, այլ՝ պարզապէս մի սովորութիւն է, եւ ձուն որպէս խորհրդանիշ՝ բոլոր կրօնների մէջ գործածական է եղել:
Իր ընդհանուր գծերում սա է հաւկիթի խորհուրդը եւ Զատկին հաւկիթ ներկելու սովորութիւնը:
Հատուած՝ Արտակ Արք.Մանուկեանի “Շողակաթ” գիրքի Ա.հատորէն